ŞÖNT REAKTÖRLERİ

Merhaba OG/AG enerji kahramanları! “Trafo merkezimde gerilim 420V’a çıkıyor, kapasitif reaktif ceza alıyorum, kablolarım ısınıyor!” diyorsanız, şönt reaktörleri (Shunt Reactors) tam bir dengeleyici. Bu güçlü cihazlar, uzun kablo hatlarında veya hafif yükte oluşan kapasitif reaktifi emer, gerilimi %5 içinde sabitler ve TEDAŞ kapasitif cezalarını sıfırlar.

Bu blog yazısında şönt reaktörlerinin ne olduğunu, çalışma prensibini, tasarım/kurulum detaylarını, trifaze/monofaze farklarını, 2025’in en verimli modellerini mühendislik seviyesinde anlatacağım. Hazır mısınız? Kapasitif reaktifi şönt reaktörle yok edelim!

Şönt Reaktör Nedir?

Şönt reaktör, şebekeye paralel bağlanan, endüktif reaktif güç üreterek kapasitif reaktifi dengeleyen bir bobin cihazıdır. Uzun kablo hatları (örneğin 20 km+), hafif yük koşulları veya yenilenebilir enerji entegrasyonu (güneş/rüzgar) kapasitif güç yaratır → gerilim yükselir, izolasyon arızası olur. Şönt reaktör bu fazlalığı emer, sistemi dengeler.

Temel Yapı: Manyetik nüve (CRGO silikon çelik) Bakır/alüminyum sargılar Yağlı veya kuru tip yalıtım OG/AG gerilim seviyesi (0.4 kV - 34.5 kV)

Kullanım Alanları:

• OG trafo merkezleri

• Uzun kablo hatları

• Rüzgar/güneş santralleri

• Hafif yükte endüstriyel tesisler

Şönt Reaktör Nasıl Çalışır?

Şönt reaktör, paralel bağlantı ile çalışır:

1. Kapasitif Reaktif Oluşumu:

   • Uzun kablo → şarj akımı (Ic = 2πfCV)

   • Hafif yük → kondansatör bankları kapasitif güç üretir

2. Reaktör Devreye Girer:

   text

   QL = V² / XL (XL = 2πfL)

   • QL: Üretilen endüktif reaktif güç (kVAr)

   • V: Hat gerilimi

   • L: İndüktans (H)

3. Denge:

   • Qc (kapasitif) = QL (endüktif) → cosφ = 1, gerilim sabit

Örnek: 20 km kablo, 0.4 µF/km → Ic = 2π×50×0.4×20×10⁻⁶×400 = 10 A → Qc ≈ 7 kVAr → 7 kVAr şönt reaktör gerekir.

Şönt Reaktör Tasarım ve Kurulum Adımları

1. Reaktif Güç Hesabı

• Kablo Şarj Akımı:

  text

  Qc = 3 × V × Ic × 10⁻³ (kVAr)

• Hafif Yük Kapasitif: Kompanzasyon rölesinden ölçün.

• Toplam Qc → şönt reaktör kVAr’ı = Qc × 1.1 (güvenlik marjı)

2. Reaktör Tipi Seçimi

Tip	Özellik	Kullanım
Yağlı Şönt Reaktör	Yüksek kVAr, dış mekan, 10+ kV	OG trafo merkezleri
Kuru Tip (Epoksi)	Bakım az, iç mekan, 0.4-1 kV	AG panolar
Hava Çekirdekli	Düşük kayıp, hafif	Küçük tesisler
Ayarlanabilir (Taplı)	%50-100 ayar	Değişken yük

Kural: Gerilim dalgalanması >%5 → otomatik tap değiştirici ekleyin.

3. Kurulum Şeması

text

[Şebeke L1-L2-L3] → [Ana Şalter] → [Şönt Reaktör Paralel]
                             ↓
                       [Kompanzasyon Rölesi Kontrolü]
                             ↓
                       [Gerilim Rölesi (UV/OV)]

• Bağlantı: Yıldız (nötr topraklı) veya üçgen

• Koruma:

  • Aşırı gerilim rölesi (440V)

  • Termik sensör (80°C)

  • Bucherholz rölesi (yağlı tip)

4. Test ve Devreye Alma

1. İzolasyon testi: 2.5 kV megger

2. İndüktans ölçümü: LCR metre ile

3. Gerilim kontrolü: Reaktör devrede → ±%2 içinde

4. Reaktif güç ölçümü: Qc = QL

Şönt Reaktör vs Kompanzasyon Kondansatörü

Özellik	Şönt Reaktör	Kondansatör
Reaktif Tür	Endüktif (emer)	Kapasitif (üretir)
Amaç	Kapasitif dengeleme	Endüktif dengeleme
Gerilim Etkisi	Düşürür	Yükseltir
Kullanım	Hafif yük, uzun kablo	Ağır yük, motorlar
Maliyet	Yüksek	Düşük

İkisi bir arada? Evet! Hibrit kompanzasyon → kondansatör + şönt reaktör

2025’in En İyi Şönt Reaktör Modelleri

Model	Özellik	Fiyat Aralığı
ENTES SHR-50	50 kVAr, kuru tip, 0.4 kV, IP54	25.000-35.000 TL
Adalpano Yağlı Reaktör	200 kVAr, 34.5 kV, taplı	150.000-250.000 TL
Sigma Air Core	100 kVAr, düşük kayıp, hafif	80.000-120.000 TL
Vekmar Epoksi	20 kVAr, AG pano içi	15.000-22.000 TL

2025 Trendi: Akıllı şönt reaktörler – gerilim rölesi entegre, IoT izleme, otomatik tap!

Yaygın Hatalar ve Çözümleri

Hata	Çözüm
Reaktör küçük, gerilim hâlâ yüksek	Qc × 1.2 hesapla
Reaktör aşırı ısınıyor	Fan ekle, termik sensör
Rezonans (kondansatörle)	Reaktör + kondansatör → %7 detuned filtre
Bağlantı yanlış	Yıldız nötr topraklı olmalı
Koruma eksik	UV/OV + bucherholz zorunlu

Pratik Örnek: 30 km Kablo Hattı

Parametre	Değer
Kablo kapasitansı	0.35 µF/km
Toplam Qc	3 × 400 × (2π×50×0.35×30×10⁻⁶) × 10³ ≈ 12 kVAr
Şönt Reaktör	15 kVAr kuru tip
Sonuç	Gerilim: 400V → 395V sabit, ceza 0 TL

Sonuç: Şönt Reaktörle Şebekenizi Dengeleyin!

Şönt reaktör, uzun hatların ve hafif yüklerin gizli koruyucusu – doğru kVAr, doğru tip ile gerilimi %5 içinde tutun, kapasitif cezaları sıfırlayın, kablo izolasyonunu 10 yıl uzatın.

Tavsiye: Uzun kablo? → Yağlı OG reaktör AG pano? → Kuru tip epoksi Değişken yük? → Taplı + otomatik kontrol

Siz şönt reaktör kullanıyor musunuz? Hangi kVAr’da? Yorumlara yazın! Belki bir sonraki yazıda Seri Reaktör Tasarımını anlatırım.

Bir sonraki yazı: “Seri Reaktörler: Kısa Devre Akımını Sınırlandırın!”

Abone olun, şebekenizi dengeleyin! ⚖️